مفصل گیجگاهی فکی یا TMJ: آنچه باید بدانید

جالب است بدانید! فک پایین یا مندیبل بزرگ‌ترین استخوان صورت و تنها استخوان جمجمه است که قابلیت حرکت دارد. مفصل گیجگاهی ـ فکی که معمولاً با نام TMJ شناخته می‌شود، در زیر گوش‌ها در دو طرف سر قرار دارد. این مفصل پیچیده امکان حرکات متنوعی را فراهم می‌کند؛ از جمله صحبت کردن، جویدن، بلعیدن، خمیازه کشیدن و حرکت دادن فک.

پیچیدگی آناتومی TMJ ممکن است کمی دلهره‌آور باشد. اما وقتی اصول اولیه عملکرد این مفصل را بدانید، بهتر متوجه می‌شوید که چگونه می‌توانید آن را برای سال‌های زیادی در وضعیت سالم و فعال نگه دارید.

آناتومی مفصل گیجگاهی ـ فکی (TMJ)

فک پایین که به نام مندیبل یا آرواره پایینی نیز شناخته می‌شود، دارای دو انشعاب عمودی در هر طرف است که در بالای آن‌ها کندیل قرار دارد. شکل و تقارن کندیل‌ها می‌تواند متفاوت باشد. TMJ جایی است که کندیل‌ها به استخوان گیجگاهی جمجمه متصل می‌شوند. یک دیسک فیبری به نام دیسک مفصلی فضای بین این دو استخوان را پوشش می‌دهد و مانع از تماس مستقیم آن‌ها می‌شود. در پشت دیسک مفصلی، غشای سینوویال، مایع سینوویال، رگ‌های خونی و اعصاب، و همچنین بافت همبند قرار دارند. همچنین سه رباط مهم وجود دارند که به پایداری مفصل کمک می‌کنند، از دررفتگی جلوگیری می‌نمایند و وزن فک را پشتیبانی می‌کنند.

کارکرد مفصل TMJ چیست؟

هر زمان که دهان خود را باز و بسته می‌کنید یا فک را به جلو، عقب یا طرفین حرکت می‌دهید، در حال استفاده از TMJ هستید. این مفصل پیچیده همراه با ماهیچه‌های جونده کار می‌کند تا حرکت لغزشی و لولایی ایجاد شود.

✓ ماستر (Masseter) – این ماهیچه چهارضلعی قوی‌ترین ماهیچه از میان چهار ماهیچه اصلی جویدن است. این ماهیچه دو بخش دارد و وظیفه بالا بردن فک و بستن دهان را بر عهده دارد.

✓ تمپورالیس (Temporalis) – علاوه بر بالا بردن فک و بستن دهان، این ماهیچه برای خرد کردن و آسیاب کردن مواد غذایی بین دندان‌های آسیای بزرگ ضروری است.

✓ پیترگوئید داخلی (Medial pterygoid) – این ماهیچه چهارضلعی هم بخش سطحی و هم بخش عمقی دارد. مانند ماستر و تمپورالیس، فک را بالا می‌برد و آن را به سمت مقابل منحرف می‌کند.

✓ پیترگوئید خارجی (Lateral pterygoid) – این ماهیچه دو بخشی و مثلثی شکل، مسئول اصلی حرکت دادن فک به سمت جلو است و همچنین باعث حرکت جانبی فک نیز می‌شود.

اختلالات TMJ

بر اساس گزارش مؤسسه ملی تحقیقات دندانی ـ جمجمه‌ای (NIDCR)، حدود ۱۰ میلیون آمریکایی مشکلات TMJ را تجربه می‌کنند. علت این اختلال همیشه مشخص نیست. با این حال، آسیب به فک ناشی از ضربه، دندان‌قروچه طولانی‌مدت، اسپاسم‌های عضلانی ناشی از استرس، نامرتبی دندان‌ها یا برخی انواع آرتروز می‌توانند باعث بروز اختلالات TMJ یا TMD شوند. برخی علائم و نشانه‌ها شامل صدا دادن یا کلیک کردن مفصل، درد در ناحیه مفصل فک، قفل شدن فک، سردرد، سرگیجه، گوش درد، درد گردن و حتی بی‌حسی در انگشتان است. هرچند این اختلالات معمولاً خودبه‌خود یا با درمان کم رفع می‌شوند، اما در صورت بروز علائم، همیشه باید به دندانپزشک مراجعه کنید.

حفظ سلامت TMJ

دانستن عملکرد مفصل گیجگاهی ـ فکی می‌تواند به شما کمک کند تا راه‌های نگهداری از آن در شرایط سالم را بهتر درک کنید. استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی مانند تنفس پنج‌مرحله‌ای می‌تواند استرس را کاهش دهد و از دندان‌قروچه جلوگیری کند. خوردن غذاهای نرم نیز می‌تواند به کاهش فشار بر TMJ کمک کند. در نهایت، مراجعه منظم به دندانپزشک می‌تواند در تشخیص زودهنگام اختلالات TMJ مؤثر باشد.

مقالات توسط دکتر عرب جراح لثه و متخصص پریودنتولوژی بررسی می شود. این اطلاعات فقط برای اهداف آموزشی است. این محتوا قرار نیست جایگزینی برای مشاوره، تشخیص یا درمان حرفه ای پزشکی باشد. همیشه از دندانپزشک، پزشک یا سایر ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی واجد شرایط مشاوره بگیرید.